Giydirilmiş Tarih ve Kökler: Düzgün Baba’dan Tuva’ya Uzanan Bağlar
Fatih Küpeli yazdı
Tarih, yalnızca kazılarla ortaya çıkarılan taşlardan, kemiklerden ve yazıtlardan ibaret değildir. Tarih aynı zamanda anlatılan, şekillendirilen ve hatta bazen kasıtlı olarak örtülen bir hikâyedir. Kürt tarihine dair yapılan okumalar da genellikle bu iki uç arasında sıkışıp kalır. Bir yanda Kürtlerin kökenlerine dair derinlemesine araştırmalar yapan akademik çalışmalar, diğer yanda ise bu tarihi belirli ideolojik kalıplara sığdırmaya çalışan anlatılar vardır.
Bu yüzden Kürt tarihini ele alırken “giydirme tarih” kavramını kullanmak yerinde olur. Çünkü Kürtlerin geçmişi, neresinden sarılırsa sarılsın, resmi anlatılarla çelişen veya bilinçli olarak eksik bırakılan noktalar içerir. Fakat tarih, sadece ideolojilerin süzgecinden geçen bir anlatı değildir; o, aynı zamanda coğrafyanın, kültürel etkileşimlerin, dillerin ve inançların ortak mirasını yansıtan bir hafıza kaydıdır.
Bu yazıda, Kürtlerin tarihsel serüvenine ışık tutabilecek iki önemli coğrafi alanı ele alacağız: Türkiye’deki Düzgün Baba Kurganı ve Moğolistan’ın Tuva Bölgesi. Yüzlerce kilometre uzaklıkta bulunan bu iki yer, beklenmedik şekilde birbirine bağlanıyor ve Kürt tarihine dair yeni bir perspektif sunuyor.
Düzgün Baba Kurganı: Dersim’in Kadim Hafızası
Dersim (Tunceli), yalnızca coğrafi bir bölge değil, aynı zamanda mistik, kültürel ve tarihsel bir hafıza merkezidir. Dersim Aleviliği, derin köklere sahip bir inanç sistemidir ve doğa kültü ile yoğrulmuş ritüeller içerir. Düzgün Baba, Dersim Aleviliğinde kutsal bir ziyaretgah olarak kabul edilir ve halk arasında anlatılan efsanelere konu olmuştur.
Ancak Düzgün Baba’yı sadece bir Alevi inanç merkezi olarak görmek, büyük resmi gözden kaçırmak anlamına gelir. Arkeolojik bulgular, Düzgün Baba Tepesi ve çevresinin tarih öncesi çağlardan itibaren yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Bölgedeki kurgan tipi mezar yapıları, Orta Asya bozkır kültürüne ait ölü gömme gelenekleriyle şaşırtıcı derecede benzerlik taşır.
Peki, Dersim’deki bu kurganların anlamı nedir?
Kurganlar, eski Türkler, İskitler, Sarmatlar ve Hunlar gibi bozkır topluluklarında yaygın olarak görülen mezar höyükleridir. Ölü gömme gelenekleri, mezarın içine bırakılan eşyalar ve yapılan ritüeller, Düzgün Baba çevresindeki yapılarla büyük benzerlikler göstermektedir. Bu durum, Dersim ve çevresinin tarih boyunca birçok kültürel etkileşime sahne olduğunu gösteriyor.
Ancak bu bağlantılar, resmi tarih anlatılarında çoğu zaman göz ardı edilmiş veya ideolojik sebeplerle üzerinde durulmamıştır. Dersim’in kültürel ve tarihsel mirasını anlamak için sadece yakın geçmişi değil, binlerce yıl öncesine dayanan tarihî katmanları da dikkate almak gerekir.
Tuva Bölgesi: Orta Asya’nın Unutulmuş Kurganları
Dersim’den binlerce kilometre uzakta, Moğolistan’ın kuzeyinde yer alan Tuva Bölgesi, Orta Asya tarihinin en önemli arkeolojik alanlarından biridir. İskitler, Hunlar ve Göktürkler gibi birçok kadim topluluğun izlerini taşıyan bu bölge, özellikle kurganlar açısından büyük bir hazine niteliğindedir.
Burada yapılan kazılarda, bozkır savaşçılarına ait zırhlar, at figürleri, şamanik ritüelleri betimleyen süslemeler ve mezar hediyeleri bulunmuştur. Özellikle Altın Elbiseli Adam gibi buluntular, Tuva’daki kültürel yapının, Mezopotamya ve Anadolu’daki bazı geleneklerle benzerlik taşıdığını göstermektedir.
Ancak buradaki en önemli soru şudur: Tuva ve Dersim arasındaki bağlantı ne olabilir?
Ortak Noktalar ve Tarihî Bağlantılar
• Kurgan Geleneği: Orta Asya’dan Kafkasya ve Anadolu’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada görülen kurgan tipi mezarlar, hem Tuva’da hem de Dersim’de bulunmaktadır. Bu durum, Orta Asya kültürel mirasının Anadolu’ya kadar uzandığını gösterir.
• Şamanizm ve Alevilik: Dersim Aleviliğinde doğa kültü, kutsal dağlar ve ocak geleneği belirgin unsurlardır. Bu inanç yapısı, eski Türk-Moğol Şamanizmi ile benzerlik taşımaktadır. Tuva Türkleri arasında dağlara ve su kaynaklarına duyulan kutsallık, Dersim Aleviliği’nde de görülmektedir.
• Dil ve Kültürel İzler: Kürtçenin bazı lehçelerinde bulunan eski İranî ve Türkî kelimeler, Tuva’da kullanılan bazı terimlerle benzer yapıdadır. Bu, eski göç yollarının ve kültürel etkileşimlerin bir sonucu olabilir.
Tarih Yeniden Okunmalı: Kürtler ve Türkler Ortak Bir Hafızadan mı Geliyor?
Düzgün Baba ve Tuva Bölgesi’ndeki kurganları karşılaştırmak, Kürt tarihine dair yeni bir perspektif sunmaktadır. Ancak bu tür çalışmalar, mevcut resmi tarih anlatılarının dışına çıkmayı gerektirir. Tarih sadece yazılı belgelerden ibaret değildir; aynı zamanda arkeolojik kalıntılar, sözlü anlatılar ve kültürel mirasın bütünüyle okunmasını gerektirir.
Bu bağlamda şu sorular önemlidir:
• Kürt tarihi gerçekten sadece Mezopotamya ekseninde mi şekillenmiştir?
• Orta Asya ile Kürt coğrafyası arasında güçlü bir tarihsel bağ var mıdır?
• Dersim’in mistik kimliği, Şamanist ve eski Türk inançlarıyla nasıl bir etkileşim içerisindedir?
Bu soruların cevapları, tarihsel kimliklerin birbirine daha fazla bağlı olduğunu gösteriyor. Türk Kürttür, Kürt Türk’tür. Aynı kavmin iki çocuğudur. Sınırların, ulus devletlerin ve ideolojik yaklaşımların ötesinde, bu tarihsel bağlantıları cesurca ele almak, geçmişin gölgelerinden sıyrılıp hakikate ulaşmanın bir yolu olabilir.
Geçmişi ne kadar doğru okursak, geleceği de o kadar sağlam inşa edebiliriz.
