Rusya petrol fiyatlarındaki kısıtlamalar enerji piyasalarını etkiliyor
Batılı ülkeler, Rusya’nın hidrokarbon satışından elde ettiği geliri azaltmak ve aynı zamanda daha ucuz hammadde alternatifleri oluşturmak şeklinde kendilerine fayda sağlamak istiyor.
Düşünülen fiyat tarifesi… Batılı ülkeler, Rusya’nın hidrokarbon satışından elde ettiği geliri azaltmak ve aynı zamanda daha ucuz hammadde alternatifleri oluşturmak şeklinde kendilerine fayda sağlamak istiyor. Bu tür planlar ilkbaharda Avrupa Birliği’nde tartışıldı ve G7 içindeki tartışmaların ardından artık büyük petrol ithalatçıları da dahil olmak üzere daha geniş bir koalisyon oluşturulması gerektiği belirtildi. Tartışmaların başlatıcısı, Rus petrolüne yönelik böyle bir “tarife”nin, tanker trafiğine nihai ambargo uygulanmadan önce AB tarafından destekleneceğini belirten ABD oldu. İthalat azaltmaları başlamadan önce AB ülkeleri Rusya’dan %25’e varan oranda petrol satın alıyordu.
Bloomberg, kaynaklarına atıfta bulunarak, Rus petrolünün fiyatını sınırlamanın tartışılan aralığının 40-60 $ / varil olduğunu bildirdi. Brent ham petrol için cari fiyatlar 100 $/varil bölgesinde.
Bağımsız petrol ve gaz analisti Neil Atkinson, CNBC’ye verdiği bir röportajda, böyle bir adımın potansiyel riskleri konusundaki şaşkınlığını ve endişesini dile getirdi: “Böyle bir şey ancak tüm kilit üreticiler ve en önemlisi kilit tüketiciler çalışmaya zorlanırsa gerçekleştirilebilir. Ve gerçek şu ki, Rus petrolünün en büyük tüketicileri ya da en büyüklerinden biri Çin ve Hindistan.”
Kısıtlama gerçekçi mi? Bazı uzmanlar, bu tür önlemlerin piyasa dengesizliklerine ve fiyat artışlarına yol açabileceğini belirtiyor. JPMorgan uzmanları, Rusya’nın bu fiyatlardan petrol satmayı reddetmesi ve hatta üretimi azaltması halinde fiyatların üç kattan fazla artabileceği konusunda uyardı.
Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından Rus petrolünün satın alınmasına (AB söz konusu olduğunda, yıl sonuna kadar tam olarak yürürlüğe girecek) uygulanan ambargo, fiyatlarda keskin bir artışa yol açtı ve bu da Rus petrolüne yeni pazar alternatifleri açtı. Federasyon, büyük hacimli hammaddeleri başta Asya – Hindistan ve Çin olmak üzere diğer pazarlara yönlendirecek. Bu nedenle Rusya, daha küçük hacimlerde petrolü primle satarak bile Batı yaptırımları sonucunda gelirlerini artırdı. Rusya halihazırda petrolünü Brent ve WTI’ye göre yaklaşık 30$’lık bir indirimle satıyor, bu da Çin ve Hindistan için çok karlı.
Dahası, Batılı ülkelerin gidişatına siyasi destek de açık değil, çünkü ne Çin ne de Hindistan açıkça ve kesin olarak Rusya’yı kınadı.
Konuyla alakalı olarak petrol ve gaz analisti Atkinson şöyle dedi: “Her halükarda, Ruslar oturup hiçbir şey yapmayacaklar. Petrol ve hatta gaz tedariği ile oyunlar oynayabilirler… G-7’nin kafasını bir anlamda karıştırabilirler, bu yüzden bence bu plan gerçekten işe yaramaz”.
Potansiyel olarak, sigorta ve nakliyeyi yasaklayarak petrol fiyatını sınırlamak, yüksek gelir payı ihracata bağlı olan Rus petrol şirketlerinin işlerini etkileyebilir. Rus petrol ve gaz şirketlerine yatırım yaparken, özellikle büyük ihracatçıları ve tanker trafiğinde yüksek paya sahip şirketleri etkileyecek olan Avrupa Birliği’nin önceden kararlaştırılan ambargosunu dikkate almak gerekir.
Bununla birlikte, uzmanlar, küçük bir indirime sahip alternatif satın alma şemalarının petrol tüketicileri için faydalı olduğu, ancak pazarın istikrarı devam ettiği için, Rus petrolünün küresel fiyat kısıtlaması ile alakalı olayların gelişmesinin olası görünmediğine inanıyor. Rusya’nın gelirini aşırı derecede sınırlamaya yönelik bir girişim, Rusya’yı piyasa manipülasyonuna geçmeye ve JP Morgan analistlerinin dediği gibi “stratosfere” fiyatları çıkartmaya başlatmaya zorlayabilir. Çin’in ikna edilmesi pek mümkün değil. G7’nin Çin’e çok iyi bir anlaşma teklif etmesi gerekecek. Yine de olası bir kısıtlamayla ilgili haberleri takip etmekte fayda var. Hindistan ve Çin bu projeyi desteklerse petrol ve gaz şirketlerinin durumu çarpıcı biçimde değişecektir.
Rusya ve Türkiye – siyaset… Türkiye-Rusya ilişkilerinde bir kırılma olması beklenemez. Bir çöküşün fahiş maliyeti göz önüne alındığında, Ankara Moskova ile işlevsel ikili ilişkileri sürdürmek için çaba gösterecektir. Daha geniş anlamda, değişen bağlama rağmen, Türkiye dış ve güvenlik politikasında özerklik aramaya devam edecektir. Bu arayış, dengeleme politikasının önceliklendirilmesinden gelir ve yalnızca Batı’dan hoşnutsuzluktan kaynaklanmaz. Türkiye’nin küresel düzenin daha çok kutuplu ve daha az Batı merkezli hale geldiğine dair analizlere paralel olarak kendini dengeli konumlandırmak istediği görülüyor. Anlatılarındaki benzerliklere rağmen, Türk ve Rus Batı karşıtlıkları, politika açısından farklı şekillerde tezahür etmektedirler. Son olarak, Rusya’nın jeopolitik revizyonizmi, Türkiye’nin İsveç’e mevcut blokajı ve Finlandiya’nın NATO üyelik hedefinin çok uzak olmayan bir gelecekte çözülmesi şartıyla, jeopolitik ve stratejik konularda Türkiye ile Batı’yı nispeten yakınlaştıracak.
Ticaret ilişkileri… Son beş yılda Almanya ve İngiltere, ihracatta Türkiye’nin en önemli ticaret ortakları oldu. Rusya, 2006’dan bu yana Türkiye’nin ithalat tarafındaki ticaret ortakları arasında birinci sırada yer alırken, 2015 ve 2017 yılları arasında Çin ve Almanya’yı yalnızca kısa bir süre geride bıraktı, ancak Türkiye’nin ihracat tarafındaki ticaret ortağı olarak tablonun çok altında – 2019’da onuncu sırada. Bu nedenle Türk-Rus ticaret ilişkilerine, Rusya’ya yapılan sadece 2,7 milyar ABD doları değerindeki Türk ihracatına kıyasla, 2019’da yaklaşık 23 milyar ABD doları değerindeki Rus ihracatı hakimdir. Rusya’nın Türkiye’ye başlıca ihracatı, mineral yakıtlar ve rafine ürünler (ihracatın %58,7’si) ve metaller ve metal ürünlerdir (%25). Türkiye’nin Rusya’ya ihracatında makine, teçhizat ve araçlar (%28,3), gıda (%31,3) ve tekstil ve ayakkabı (%18,1) yer alıyor.
Türkiye Doğal Gaz Piyasası (2010-2020)
Türkiye’nin Rusya’nın doğal gaz kaynaklarına bağımlılığı ve bunun sonucunda ortaya çıkan ticaret dengesizliği, Türkiye açısından ikili ilişkilerin temel sorunlarından biridir. 1987 ve 1994 yılları arasında Rusya, Türkiye’nin tek gaz tedarikçisiydi. 1994 yılında yaklaşık 5 milyar metreküplük Rus tekeli, Türkiye gaz pazarında 418 milyon metreküplük bir paya ulaşan Cezayir tarafından kırıldı.
Azerbaycan ve İran’ın yardımıyla ve sıvılaştırılmış doğal gazın (LNG) artan payı sayesinde, Türkiye son on yılda gaz arzını çeşitlendirmeyi başardı ve 2020’de Rusya’nın payını %33’e indirdi.
Gaz arzının çeşitlendirilmesi ticaret dengesizliğini ortadan kaldırmadı, ancak Rusya açısından Ankara’nın eşitsizlik konusundaki endişeleri, turizmden elde edilen karlar gibi ticaret hacmine ilişkin yıllık raporlarda görünmeyen gelirlerle hafifletiliyor.
Türk-Rus ekonomik ilişkilerinin en çok gözden kaçan ve aynı şekilde ticaret dengesinde kayıt dışı olan yönü, Rusya’daki Türk müteahhitlik şirketlerinin çalışmalarıdır. 1984 Doğal Gaz Anlaşması sayesinde bu tür şirketler Sovyet Rusya ve diğer Sovyet Cumhuriyetlerine erişim kazandılar. Çok sayıda alışveriş merkezi, otel ve yüksek katlı siteler arasından birkaç proje öne çıkıyor. Örneğin Türk şirketi Enka, 1993 anayasa krizi sırasında zarar gören Moskova’daki Beyaz Saray’ı yeniden inşa etti; ayrıca Rus Devlet Dumasının restorasyonunda yer aldı. Rusya’daki en büyük Türk inşaat şirketi, Avrupa’nın en yüksek iki binasından, Saint Petersburg’daki Lakhta Center ve Moskova’daki Federation Tower’dan sorumlu Rönesans Holding’dir. 1989 ve 2005 yılları arasında Rusya’daki Türk inşaat projelerinin toplamı 14,7 milyar ABD dolarına ulaştı. Türk şirketlerinin Soçi’deki 2014 Kış Olimpiyatları hazırlıklarına katılımı konusunda cumhurbaşkanlığı düzeyinde tartışmalar da yapıldı. 2018 yılında, Türk şirketlerinin pazara girmesinden bu yana Rusya’daki toplam Türk inşaat projelerinin hacminin 71,8 milyar ABD doları olduğu tahmin edildi ve bu, Rusya’yı %19,6’lık payla Türk inşaat şirketleri için önde gelen dış pazar haline getirdi ve onu Türkmenistan (%12,9) izledi.
İkili çıkarlar… Her iki tarafın da beklenen işbirliğini avantajlı olarak görmesi, çıkarların tanınması ile gelecek için ortak bir vizyon arasındaki etkileşim için çok önemlidir. Bir taraf fayda görmüyorsa, farklı çıkarları uzlaştırmak imkansız değilse de zor olacaktır. Bu, 2015’te Moskova ile Ankara arasında Suriye konusunda çatışmaya yol açacak bir olay olan Arap Baharı’nın ardından ortaya çıktı. Jet krizini takip eden kademeli normalleşmeye kadar, yalnızca Türkiye ve Rusya’nın çıkarları önemli ölçüde ayrılmakla kalmadı, aynı zamanda “geleceğin gölgesi” iki ülkeyi farklılıklarını çözmeye ikna etmeye yetmemişti. Bunun temel nedeni, Türkiye’nin gelecek beklentilerini her iki taraf için de avantajlı görmemesiydi. Başka bir deyişle, Suriye Moskova’dan çok Ankara için tehlikedeydi ve bu, Moskova tarafından 2014/15’te önerilen Türk Akımı işbirliğinin avantajlarından daha ağır bastı. Arap Baharı’nın ardından, o zaman, Türk-Rus ilişkileri, bölümlere ayrılamamasından çok, gelecekteki işbirliğinin karşılıklı yararlarına dair ortak inancın eksikliğinden dolayı zayıfladı.
Sonuç? G7 ülkeleri, – Rusya’ya karşı ek yaptırım önlemlerinin getirilmesini, özellikle de Rus petrolünün fiyatına getirilen kısıtlamaları aktif olarak tartışıyorlar. Eylem mekanizmasının, uluslararası şirketler tarafından ancak tavan bir fiyattan sigortalanacağı ve taşınacağı, yani Rusya bunu kabul etmezse, doğrudan petrol tedarikinin neredeyse imkansız olacağı gerçeğine dayanması gerekiyor.
Kaynak Enver Erkan / Tera Yatırım
Hibya Haber Ajansı
